“Pano” onderzoekt medische behandeling van trans tieners: grote stijging aanmeldingen, maar ook discussie over juiste aanpak

Alsmaar meer jongeren willen in transitie met mannelijke of vrouwelijke hormonen. Ook bij het Genderteam van het UZ Gent, zien ze een grote stijging in het aantal behandelingen van minderjarigen. In 2022 werden er 42 keer zoveel nieuwe trajecten opgestart als 15 jaar geleden, en 425 minderjarigen staan vandaag op de wachtlijst. Tegelijk worden Finland, Zweden en Engeland terughoudender omdat ze twijfels hebben bij de veiligheid. “Pano” onderzocht waarom.

Uit cijfers die “Pano” opvroeg, blijkt dat de overgrote meerderheid van de jongeren uiteindelijk wel hormonale stappen zet (puberteitsremmers en/of mannelijke/vrouwelijke hormonen).

“Ik keek in de spiegel en zag veranderingen die ik niet wou. En ik voelde ook boosheid: waarom moest dit bij mij gebeuren?” Sam werd geboren als jongen, met een andere naam, maar besliste op haar veertiende om in transitie te gaan naar meisje. Vandaag neemt Sam puberteitsremmers en vrouwelijke hormonen.

Sam stond eerst anderhalf jaar op de wachtlijst bij het Kinder- en Jongerengenderteam van het UZ Gent vóór ze kon starten bij de psycholoog. Sam heeft genderdysforie, wat duidt op een groot gevoel van onbehagen met het eigen biologisch geslacht. Mama Lies was niet verrast toen Sam met haar twijfels naar haar kwam, maar voelde wel wat angst bij de medische transitie “omdat het toch gaat over medisch je lichaam beïnvloeden”.

De voorbije jaren zag het genderteam van het UZ Gent een enorme toename in de aanmeldingen van minderjarigen. In opstartjaar 2007 werden 4 minderjarigen behandeld, in 2022 waren er 171 nieuwe intakegesprekken, dat is 42 keer zoveel.

Het UZ Gent benadrukt dat het multidisciplinair tewerk gaat, en zeker niet direct naar hormonale behandelingen grijpt. Eerst zijn er intensieve gesprekken met een kinderpsycholoog en een consult met een kinderpsychiater, pas nadien kan een jongere eventueel door naar de kinderendocrinoloog.

Uit cijfers die “Pano” opvroeg, blijkt dat de overgrote meerderheid van de jongeren uiteindelijk wel hormonale stappen zet (puberteitsremmers en/of mannelijke/vrouwelijke hormonen). Van de minderjarigen die in de periode 2007-2017 op gesprek kwamen bij het Kinder-en Jongerengenderteam (maximum 16 jaar bij het eerste gesprek, en vandaag minstens 16 jaar oud), ging uiteindelijk 74 procent door met een hormonale behandeling binnen het UZ Gent. Bij de iets oudere jongeren – die bij hun intake al minstens 12 jaar waren – was dat 82 procent.

2 op de 3 zijn biologische tienermeisjes

“In de internationale academische literatuur werd gesuggereerd dat de genderdysforie probleem nummer één was, en dat een hormoonbehandeling de psychiatrische problemen zou doen verdwijnen”, vertelt Kaltiala. “Maar dat zagen we niet in onze praktijk.

In het buitenland ziet men de grote toename ook. Maar internationaal woedt ook een hevige discussie onder artsen: is een hormoonbehandeling wel de “juiste zorg” voor deze jongeren? Want er is een verschuiving in het “typische profiel” van de jongere. Vroeger zagen artsen vaker biologische jongens, bij wie de genderdysforie zich al heel vroeg, soms al op kleuterleeftijd, manifesteerde. Vandaag rapporteren genderklinieken overal ter wereld dat ze nu vooral biologische tienermeisjes zien, die zich pas na de start van de puberteit aanmelden.

Ook in het UZ Gent is dat het geval. De stijging in aanmeldingen deed zich in Gent vooral voor in de groep tussen 13 en 20 jaar, en twee derde van de jongeren die zich vandaag aanmelden zijn biologische tienermeisjes die in transitie willen. “Een verklaring hebben we vandaag niet, neen”, stelt kinderendocrinoloog Martine Cools (UZ Gent). Al vermoeden ze bij het Genderteam wel dat “maatschappelijke verschuivingen en een grotere diversiteit in genderexpressies” een rol kunnen spelen.

Finland: psychiatrische problemen

Ondanks de onzekerheden over de nieuwe grote groep patiënten, vormen depressie of autisme voor het genderteam in het UZ Gent niet per se een belemmering om te kunnen starten met hormonen.

“Het keerpunt kwam in 2015. Toen zagen we een explosieve stijging in de aanmeldingen. Ongeveer 90 procent waren biologische meisjes, de meesten kampten voordien al met zware psychiatrische problemen.” De Finse kinderpsychiater Riittakerttu Kaltiala staat aan het hoofd van het jongerengenderteam in het universitair zekenhuis van Tampere, en is dé Finse autoriteit in de behandeling van jongeren met genderdysforie. Kaltiala en haar team zijn verrast wanneer ze plots een toevloed van kwetsbare tienermeisjes over de vloer krijgen. “We zagen vooral autisme, depressie, angststoornissen en zelfverwonding.”

Het stelt de Finnen voor een dilemma: moeten ze deze jongeren behandelen met hormonen, of net niet? “In de internationale academische literatuur werd gesuggereerd dat de genderdysforie probleem nummer één was, en dat een hormoonbehandeling de psychiatrische problemen zou doen verdwijnen”, vertelt Kaltiala. “Maar dat zagen we niet in onze praktijk. Medische transitie doet een depressie niet verdwijnen.”

Kaltiala en collega’s worden alsmaar terughoudender met het voorschrijven van hormonen aan minderjarigen, en de Finse overheid ontwikkelt nieuwe, strengere richtlijnen voor kinderen en jongvolwassenen: wie depressief is, moet eerst in behandeling voor die depressie. Pas als de jongere hersteld is van de depressie, en als de genderdysforie aanwezig blijft, kan doorverwezen worden naar het genderteam. “Een jongere die depressief is, zit vast in die depressie. Dan bestaat het risico dat medische transitie gezien wordt als de oplossing voor alle problemen. Maar dat is geen gebalanceerde, weloverwogen toestemming voor een medische behandeling.”

Riittakerttu Kaltiala, de Finse autoriteit in de behandeling van jongeren met genderdysforie

De nieuwe terughoudendheid van de Finnen vinden we ook terug in hun statistieken. Het aandeel minderjarigen en jongvolwassenen dat kan starten met hormonen is gedaald. Waar in de beginjaren nog 80 procent van de minderjarigen die op gesprek kwam bij het genderteam van Kaltiala, uiteindelijk startte met een hormonale behandeling, was dat in 2018 minder dan 20 procent.

Finland versus Vlaanderen

Kinderendocrinoloog Martine Cools (UZ Gent) erkent dat ze ook in Gent een toename van complexere cases zien: “In mijn praktijk heb ik ook wel het gevoel dat er misschien nu wel een groep van trans jongens (biologische meisjes die in transitie gaan naar jongen) is, die ook een belangrijke problematiek ervaart naast de genderdysforie. Maar het is te vroeg om daar uitspraken over te doen.” We vroegen cijfers over het aantal jongeren in behandeling, dat ook kampt met depressie, of autisme, maar die cijfers kon het Gentse genderteam ons niet bezorgen. Ondanks de onzekerheden over de nieuwe grote groep patiënten, vormen depressie of autisme voor het genderteam in het UZ Gent niet per se een belemmering om te kunnen starten met hormonen.

“We gaan daar heel voorzichtig mee om. Ook autisme mag geen reden zijn, wanneer de jongere daar echt nood aan heeft, om niet te starten. Wél moet de jongere goed begeleid worden, en moeten we er ons 100 procent van kunnen vergewissen dat de jongere goed begrijpt en kan aanvoelen wat de behandeling betekent.”

Autisme

Mensen met autisme, dat weten we vandaag, hebben vaker genderdysforie dan mensen zonder autisme, maar een sluitende verklaring voor dat verband kennen we niet. Volgens de één voelen mensen met autisme minder de drang om te conformeren aan genderstereotypen, volgens de ander is het net omgekeerd.

“Een belangrijke denkpiste is dat mensen met autisme nog meer geneigd zijn om binair te denken, en sneller denken: als ik een meisjesachtige jongen ben, ben ik misschien wel een meisje?” Fran Bambust ging als volwassene in transitie naar vrouw. Vroeger was ze woordvoerster van holebi- en transgenderbelangenfederatie Çavaria en stond ze op de barricaden voor transgenderrechten. Maar vandaag voelt ze over haar eigen transitie vooral veel twijfel: “Ik ben geen spijtoptant, en ben nog altijd blij als ik naar het toilet ga en geen penis zie hangen. Maar ik vraag me toch af: had dit wel gemoeten? Je bent patiënt voor de rest van je leven.”

Fran kreeg vorig jaar de late diagnose autisme. In de talloze gesprekken met de psycholoog en psychiater in Gent die vooraf gingen aan haar medische transitie, kwam autisme nooit ter sprake, zegt Fran. “Ik kan niet spreken voor alle mensen met autisme in Vlaanderen, maar had ik geweten dat ik autisme had, dan had ik misschien anders behandeld kunnen worden.”

“Dat vind ik onzin”, zegt Phoenix (23), die zichzelf vandaag als trans en non-binair identificeert en de voornaamwoorden “die/hun” verkiest. Phoenix heeft ook autisme, en startte op 17-jarige leeftijd met een hormoonbehandeling in het UZ Gent. “Waarom zou je iemand met autisme het recht om zichzelf te zijn afpakken of inperken?”

Phoenix stelt dat een hormoonbehandeling op dat moment hun redding was: “Ik zat zo diep. Als er geen stappen in mijn transitie gezet waren, was ik nog verder gezakt in mijn depressie, angsten en sociaal isolement. Dan was ik er misschien niet meer geweest. Het enige jammere vond ik dat ik bij mijn hysterectomie (baarmoederverwijdering) op dat moment niet zoveel keuze had.” Toen Phoenix in 2018 hun officiële geslacht wilde laten veranderen van vrouw naar man, was sterilisatie nog verplicht. Vandaag is die wet afgeschaft. Maar spijt heeft Phoenix niet. “Die stappen waren voor mij toen nodig.”

Fran houdt een dubbel gevoel over aan haar transitie: “Het is al moeilijk om erover na te denken als volwassene. Ik heb er acht jaar over gedaan om te kiezen voor die transitie. En nóg heb ik er mijn vragen bij achteraf. Ik kan me niet voorstellen dat je daar als twaalfjarige, als je nog zo kneedbaar, veranderlijk en beïnvloedbaar bent, dat je dan al de “perfecte” oplossing kan gaan kiezen en zeggen: dit is het voor mij.”

“Kan je als twaalfjarige wel de perfecte keuze maken”, vraagt Fran Bambust zich af